GUWA TERUSAN ING GUNUNG KUMBANG

Ing jaman kraton utawa kerajaan Jenggala kang manggon ing jawa wetan, rajane jenenge Prabu Banjarsari utawa Raden Kudalaban. Prabu Banjarsari kalebu raja kang disenengi rakyate amarga dheweke duweni rasa welas lan asih marang rakyate nanging dheweke uga duweni kasenengan yaiku tapa ing jero guwa olehe tapa tekan ngendi-ngendi nganti sawijining wektu dheweke tapa ana ing guwa kang manggone ing Gunung Kumbang cethane ing tlatah Salem. Guwa mau diarani Guwa Terusan.



 Nalika dheweke tapa dheweke entuk wangsit saka dewa munine kraton Jenggala bakal rubuh rata karo lemah lan arep dadi alas maneh mula Sang Prabu kudu nggolek panggonan liya lan mbangun kraton anyar. Sawise nampa wangsit kaya mangkono Prabu Banjarsari banjur bingung dheweke tapa maneh lan ing tapane sing kapindho dheweke ditekani karo Eyang Prabu Sindula. Eyang Prabu Sindula ngendika yen Prabu banjar sari kudu babad alas kang ana ing mburine Gunung Kumbang lan olehe babad alas mau kudu dhewekan ora entuk nggawa prajurit. Ing kono Prabu Banjarsari banjur takon piye yen nganti nggawa prajurite? Eyang Prabu Sindula mangsuli mengko bisa ndadekake bebendu tumrape rakyate. Sawise mangsuli pitakon mau Eyang Prabu Sindula banjur ngilang.

 Prabu Banjarsari tansaya bingung, dheweke arep lunga apa ora yen nganti rakyate ngerti yen rajane lunga mesthi padha ngetutake sawise mantep Prabu Banjarsari mutusake lunga babad alas mau. Ora let suwe kraton Jenggala banjur geger amarga kelangan rajane sing lunga ora pamit. Rakyate padha bingung ora ngerti kudu kepiye kena digambarake kaya kuthuk kelangan babone. Jenggala dadi morak-marik ora ana aturan uripe padha nganggo sakarepe dhewe begal, rampog padha metu wong-wong akeh sing dadi korbane.
Ora betah karo kahanan mau saperangan rakyat Jenggala nekani Kaki lan Nini Setomi sing oraliya rakyat Jenggala sing duweni kadigdayan lan kasugihan. Wong-wong padha takon bab lungane Prabu Banjarsari nanging Kaki lan Nini Setomi uga ora ngerti ning ngendi lungane Prabu Banjarsari. Nanging Kaki lan Nini Setomi banjur kandha karo rakyat Jenggala yen dheweke arep semedi njaluk pitutur dewa. Krungu kandhane Kaki lan Nini Setomi rakyate banjur padha ngenteni semedine.

 Ing semedine Kaki lan Nini Setomi entuk warah yen lungane Prabu Banjar sari ngulon. Pitutur mau banjur dikandhakake karo wong-wong sing ngenteni. Kaki lan Nini Setomi banjur nari wong-wong mau piye yen nusul Prabu Banjarsari? Wong-wong mau banjur padha rembugan lan mutusake arep nusul Prabu Banjarsari. Esuke rakyat Jenggala wis padha siap arep mangkat kabeh bandhane digawa ingon-ingonane kayata wedhus, sapi padha digawa sawise padha kumpul ing plataran kraton banjur padha mangkat, rombongan mau dipimpin dening Kaki lan Nini Setomi. Rombongan mau padha mlaku ngulon, anggone mlaku nganti pirang-pirang wulan.

 Saben ana panggonan sing dianggep aman padha leren biasane terus padha guneman. Bareng wis mlaku rombongan mau tekan ing Gunung Kumbang. Ing kono Kaki lan Nini Setomi banjur semedi ing Guwa Terusan anggone semedi ana ing sanjabane guwa. Nanging ning kono ora padha ngerti yen ing jero guwa  Prabu Banjarsari isih tapa. Ing tapane Prabu Banjarsari ditekani Eyang Prabu Sindula dheweke diwekas supaya ngrampungake tapane lan nemoni  Kaki lan Nini Setomi sing lagi semedi. Ing kahanan liyane Kaki lan Nini Setomi uga ditemoni karo Eyang Prabu Sindula lan diwenehi ngerti yen Kaki Setomi arep didakekake patihe Prabu Banjarsari nanging ana sarate, sarate yaiku kudu ngrewangi Prabu Banjarsari mbabad alas kang ana ing burine Gunung Kumbang.

Sawise ketemu karo Kaki lan Nini Setomi wong loro banjur kangen-kangenan banjur padha nemoni rakyate. Rakyat Jenggala nemen getone nalika weruh rajane maneh banjur padha tangisan. Prabu Banjarsari banjur crita bab lungane saka Jenggala, dheweke uga nyritakake yen arep babad alas kanggo mbangun kerajaan anyar. Alas sing arep dibabad mapan ing Burine Gunung Kumbang iku biyene duweke krajaan Galuh.
Alas mau alas gung liwang-liwung ora ana jalma manungsa kang wani ngambah amarga ing kono ana sing mbaureksa. Manut critane wong sing manggon ing sakiwa tengene alas ing alas kono ana kerajaan siluman sing gedhe ratune saka bangsa manungsa sekti mandraguna jenenge Dewi Ginawati dheweke uga bisa malih rupa dadi apa wae.

Krungu crita mau Prabu Banjarsari lan Kaki Setomi ora duweni rasa wedi dheweke tetep mantep arep mbukak alas Galuh mau. Sawise tekan alas mau banjur wiwit resik-resik Dewi Ginawati krungu kabar saka prajurite sing nglaporake yen ana wong sing ngrusak lan gawe geger. Dewi Ginawati murka amarga rumangsa diusik panguasane dheweke ora trima karo wong-wong sing digawa dening Kaki lan Nini setomi Dewi Ginawati terus mimpin wadya balane mateni  Prabu Banjarsari sakrayate.

 Ing kono Dewi Ginawati sakwadya balane perang kanthi cara nyebar lelara. Wong-wong padha lara nanging ora ngerti apa sejatine sing kadaden amarga ora weruh wujude wadya balane Dewi Ginawati sing wujude lelembut. Wong-wong sing keno lelara akeh sing mati, Prabu Banjarsari bingung kepriye carane ngatasi pageblug mau  Dheweke banjur kongkonan Nini Setomi supaya semedi njaluk pitutur priye carane ngrampungi pageblug mau. Nini Setomi banjur semedi ing semedine Nini Setomi entuk wangsit sing munine dheweke kudu golek bawang lanang lan jahe banjur dibebeg lan dicampuri banyu saka pitung sumber sing beda.

Sawise dadi, ramuan mau  diwenehake marang Prabu Banjarsari lan Kaki Setomi supaya disiramake ing panggonan-panggonan sing wingit. Sawise ramuan mau disiramake ing papan wngit. Sanalika wadyabalane Dewi Ginawati sing wujude lelembut banjur ketok, prajurite Prabu Banjarsari padha kaget weruh lelembut sing gawe pageblug. Saka panyawange para wong sing melu perang bangsa lelembut mau padha ngglethak kepanasen, ora duwe daya amarga kena ramuane Nini Setomi. Lelembut liyane padha mlayu pontang-panting ora karuan, ngerti wadyabalane kalah Dewi Ginawati banjur maju perang dhewe.
Nanging polahe banjur diendhegake karo Prabu Banjarsari ing kono kadaden perang gedhe antarane Prabu Banjarsari lann Dewi Ginawati. Amarga padha sektine kaya-kaya perang mau ora bakal rampung. Nanging saya suwe Prabu Banjarsari ngerti wadine Dewi Ginawati yaiku wedi karo ramuan sing digawe Nini Setomi. Kaki Setomi sing nyawang perang mau banjur akal dheweke nemoni Nini Setomi njaluk ramuane  untunge isih ana sethithik banjur ramuan mau diwenehake karo Prabu Banjarsari.

Sawise ngerti yen Prabu Banjarsari duwe ramuan sekti mau, Dewi Ginawati banjur ngaku kalah lan dheweke gelem dipekbojo dening Prabu Banjarsari. Sawise ngalahake Dewi Ginawati Prabu Banjarsari mbangun kerajaan Galuh Anyar ing alas mau. Prabu Banjarsari rajane lan Kaki Setomi patihe. Dewi Ginawati banjur dadi bojone Prabu Banjarsari sawise bebojoan suweakhire Dewi Ginawati nglairake anak wadon sing dijenengi Dewi Lara Angin-Angin. Bareng wis gedhe anake mau ora gelem kawin lan malah lunga saka kraton. Critane sang Dewi Lara Angin-Angin saki dadi ratuning laut kidul.                                              

GUWA KISKENDHA

Ing Desa Trayu Kecamatan Singorojo Kabupaten Kendal, ana papan wisata sing awujud guwa arane Guwa Kiskendha. Manut carita gethok tular, Guwa Kiskhenda iku mbiyene mujudake kraton. Dene retune Buta Asirah Maesa (kebo) kang arane Prabu Maesasura, duwe patih kang arane Lembusura (buta sirahe sapi) ana sing arane Jathasura. Prabu Maesasura iku ratub buta kang sekti mandraguna ora ana dewa kang wani marang dheweke. Ing sawijining dina, Prabu Maesasura utusan marang patihe nglamar widadari ayu ing kayangan arane Dewi Tara. Para dewa sejatine ora gelem nampa lamarane rabu Maesasura. Nanging lagi ngadepi patihe wae ora ana dewa siji wae sing wani marang Prabu Maesasura.

 Bathara Narada nuli nggolek bala kanggo ngundurake utusan saka Guwa Kiskendha. Kanthi diapusi yen Dewi Tara bakal di paringake ing dina sing wis ditemtoake. Patih mau ora ngerti yen dheweke diapusi. Dheweke banjur bali menyang Guwa Kiskendha, matur marang Prabu Maesasura. Sauntara iku Bathara Narada njaluk tulung marang Raden Subali lan Raden Sugriwa.
“Subali lan Sugriwa kawe tak utus numpes buta-buta kang nggegirisi ing Guwa Kiskendha,” ucape Bathara Narada.
Subali lan Sugriwa mangsuli, gelem nanging njaluk aji-aji ndisik.”     Raden Subali lan Sugriwa pinaringan aji-aji jenenge aji pancasona. Raden Subali lan Raden Sugriwa banjur tumuju ing Guwa Kiskendha. Nalika Raden Subali arep mlebu ana Guwa Kiskendha, meling karo Sugriwa kang ngenteni ana jaba.
Subali meling, “mengko yen iline banyu saka guwa rupane abang, iku ateges sing mati Prabu Maesasura, ten sing mili metu rupane putih, kuwi aku sing mati.” Subali uga weling yen dheweke mati kamangka lawang guwa enggal-enggal ditableg.

Ana ing jero guwa kelakon perang rame banget antarane Raden Subali mungsuh Prabu Maesasura., ing jero guwa nalika buta loro iku lena, sirahe kekarone dicandhak dening Raden Subali banjur diadukumba, sakal ajur mumur metu getih campur polo sing warnane putih mili metu ing jaba guwa. Nyumurupi bab iku Sugriwa ngira yen sing mati kuwi Subali, mula lawange guwa di tableg. Sugriwa banjur munggah ing kayangan nggarwa Dewi Tara.

“Dewi Tara, kula nyuwun kanugrahan badhe nggarwa panjenengan,” Ucape Sugriwa.
Sanalika banjur Dewi Tara maringake kanugrahan uga banjur meneng ana Guwa Kiskendha. Subali sing sejatine isih urip, kanthi kasektene bisa metu saka jero guwa, banjur nggoleki adhine Sugriwa.
Dheweke kandha adhine, “Aku kuwi wis bisa ditrima nuli bali ambegawan kanthi jenenge dadi Resi Subali. Kekarone perang rame banget. Nanging Dewi Tara wis ngandhani Sugriwa supaya ora usah perang.
Pancen watake Sugriwa ora gelem ngrungokake omongane Dewi Tara. Sugriwa wis ora bisa ngalahake Subali, dheweke kasesan yudane dicandhak dening Subali nganti temangsang ana wit, Sugriwa ditulungi Prabu Rama. Subali dipateni dening Prabu Rama. Subali menang nanging nuju nganglang mayit kanthi ngambah gegana. Dheweke muring-muring.

“Subali kudu tak pateni saiki,” ucape Dasamuka.
Dasamuka perang kaliyan Subali nanging dheweke kalah. Dasamuka banjur pinaringan aji pancasona, mula Dasamuka tambah digdaya. Watake Dasamuka pancen angkara murka, ora seneng yen ana liyane sing luwih sekti, senadyan kuwi gurune dhewe.

Dasamuka nggolek cara nyirnakake Subali. Dheweke uga ngongkon marang Subali supaya nyulik Dewi Tara lan ngrebut Negara Guwa Kiskendha, Subali klakon ngrebut Dewi Tara lan Negara Guwa Kiskendha. Sugriwa banjur utusan Jembawan supaya pawongan sing bisa mitulungi dheweke lan mateni Subali. Pungkasane kasil mboyong Raden Rama regawa lan Laksmana Widagda supaya mitulungi kasangsarane Sugriwa. Sugriwa (wujud kethek) dadi ratu ing Negara Alengka, saperlune numpes malaning jagad dening Dasamuka.

Rama uga bisa diarani Prabu Ramawijaya, Rama iku ratu ing Pancawati. Balane awujud kethek pirang-pirang cacahe. Mula bukane duwe bala kethek iku, amarga biyen tau nulungi kasangsayane Narpati Sugriwa sing kajepit ana wit asem dhampit amarga mungsuh Subali, amarga walesing budi, Sugriwa dhawuh marang para kethek.

“Para kethek kabeh supaya mbiyantu marang Rama anggone ngupadi garwane,” kuwi dhawuhe Sugriwa.
Ramawijaya dalah para kethek banjur padha yasa pasanggrahan ing Gunung Malyawan. Pasanggrahan ora beda kaya kraton. Mula banjur diarani kraton Pancawati. Ing sawijining dina Raden Rama banjur menang diceluk Prabu Ramawijaya, Ramareghawa, Ramabadra, Ramacandra lan Ramayana. Prabu Ramayana.
Prabu Ramayana iku putrane Dasarata digulawentah dening Begawan Wasistha, sahingga bisa dadi satriya utawa sekti mandraguna. Sawijining dina Rama ngleboni sayembara ing Negara Matilidirja lan mboyong prabu Janaka. Satekane ing Ayodya Rama dijumenengake ratu. Rama ditundhung saka praja supaya ora ngregoni praja Ayodya. Bebarengan karo Dewi Sinta lan didherekake Raden Laksmana manjing jero alas. Prabu Dasamuka kang mbalela ngiloni Prabu Rama klakon nglurug menyang Negara Ngalengka. Kabeh kuwi mau crita rakyat legendha Guwa Kiskendha kang mujudake kethek kanggo papan wisata ana ing Singorojo Kabupaten Kendal.

ILIR-ILIR

Kiriman saking : Mul Yanto - mul.yanto6@yahoo.com

Ilir-ilir, Ilir-ilir, tandure wus sumilir
Tak ijo royo-royo, tak sengguh temanten anyar
Cah angon, cah angon, penekna blimbing kuwi
Lunyu-lunyu penekna kanggo mbasuh dodot ira
Dodot ira, dodot ira kumitir bedah ing pingggir
Dondomana, jlumatana, kanggo seba mengko sore
Mumpung gedhe rembulane, mumpun jembar kalangane
Ya suraka, surak hiya

Ilir-ilir, Ilir-ilir, tandure wus sumilir

Dipun sanepaaken  taneman pantun wonten ing sabin ingkang nembe gesang, Umat  wonten ing Jawi sami angrasuk agami Islam saking para wali sak sampunipun Majapahit runtuh.Saenggo keyakinanipun dumateng agami Allah punika taksih dlamat-dlamat dereng kiyat ananging sampun siap nampi petunjuk saking para wali.Upami tiyang gesang ing alam donya nembe akil baliq

Tak ijo royo-royo, tak sengguh temanten anyar

Umat ingkang angrasuk agami Allah punika upami taneman nedeng-nedenge angrembaka subur, ketawis ijo royo-royo, amargi gembira ing manah angsal margi ingkang padhang margining kaleresan ingkang sak leres-leresipun taksih giat-giatipun nglampai ibadah. Upamiyo tiyang gesang dipun upamekaken temanten enggal .Amargi temanten enggal punika margining tiyang gesang lumebet ing alam bebrayan agung saestunipun, kedah anggadhahi tanggel jawab dumateng kulowarganipun piyambak-piyambak.Ugi taksih santosa raganipun,santosa pikiranipun.

Cah angon, cah angon, penekna blimbing kuwi

Ingkang dipun wastani bocah angon inggih punika para pemimpin umat, ulama, ustad dalah pemimpining nagari. Dene blimbing punika satunggaling buah ingkang persegi gangsal dipun sanepaaken gangsal rukun Islam ugi sholat gangsal wekdal. Wonten ngriki para pemimpin wau angsal prentah maringi conto ugi mbimbing dumateng umat supados nglampai ajaran Islam ingkang leres. Inggih punika nglampahi gangsal rukun islam lan sholat gangsal wekdal.

Lunyu-lunyu penekna kanggo mbasuh dodot ira

Dodot punika punika kain sinjang ingkang dipun damel kain kebesaranipun tiyang Jawi ingkang biasanipun namung dipun damel wonten upacara utawi wonten wekdal ingkang penting kemawon, wonten ing mriki dodot punika maksudipun badan kita . Blimbing punika saget dipun damel kagem ngumbah kain batik  utawi sinjang supados awet.Maknanipun umat islam supados nglampahi rukun Islam dalah sholat gangsal wekdal ingkang ginanipun damel anyuceni raga, mila para pemimimpin agami tuwin nagari anggenipun mbimbing umat najanta awrat kedah tetep tlaten lan teguh. Sanajan awrat anggenipun nglampahi kedah tetep dipun lampahi .

Dodot ira, dodot ira kumitir bedah ing pingggir

Ibaratipun kain dodot ingkang sampun suwek-suwek badan kita menika kebak dosa amargi tingkah polah kita wonten ing alam ndonya, ugi amargi kita asring anglaleaken ajaran agami.

Dondomana, jlumatana, kanggo seba mengko sore

Dhumateng sedaya umat islam dipun prentahaken tlaten anggenipun nglampahi ugi nyampurnaaken anggenipun angrasuk agami Islam , tekun anggenipun ngibadah , nyampurnaaken imanipun ingkang tujuanipun kangge ngadhep wonten ngarsanipun Allah ing mangke

Mumpung gedhe rembulane, mumpun jembar kalangane

Mumpung margi kangge ndandani iman tuwin aklak punika taksih  padhang terang, mumpung wekdal dalah kesempatan taksih kathah damel nyampurnaaken anggen kita nglampahi agami.

Ya suraka, surak hiya

Mangga dipun sambut prentah ingkang agung punika amargi wekdal ugi kesempatan taksih wiyar, prentah punika dipun lampahi kanthi suka renaning penggalih.