RUMPUT HIJAUH: November 2009

Senin, 30 November 2009

Geguritan Tahun 40-an Lanjutan

GEGAMBARAN
Dening : Subagjo Ilham N.

Cahya padma manguwung ing jumantra

Tandha ring arsa ginanti hyang ratri

Sajak owel surya ninggal arcapada

Kasengsem mawas kaendahaning bumi

Tan beda ian angganing kelana mudha

Kang arsa pepisahan ian kekasihe

Rumangsa kewran arsa malujeng kata

Kepencut nyawang memaniking netrane

Mula nora gampang ninggal kasenengan

Kang baud maweh kemaremaning driya

Karasa abot sumedhot ing gagasan

Nggrantes nandhes sumendhal terns ing nala

Mula begja wong kang baud amikani

Marang owah gingsiring kaanan donya

Sadurunge wus padha den – mengerteni

Yen tan barang langgng lan lana

(april merdika, no. 4, i, 1 januari 1946)

PEPAESING JALMA

Dening: s. Wisnukuncaya

Pra titan keh salah tampi

Ngira yen pepaesing janmi

Mung mutiara kang sarwiyadi

Myang busana endah keksi

Malah ing jaman samangkya

Manunggsa, kasmaran ngudi

Tambah kathaing paagadi-raga

Numpuk donya-brana-rukmi

Ngilmu-nyata kang kaeksi

Inguber kinekep-kekep

Ngelmi-batin panglaras budi

Sinepak tan keras nyecep

Keh jalma wasis mumpuni

lepas ngelmi-lahir sami

Nging tan eling mring wajibnva

Sung harja tentrem sesami

Dadiya katiplak angkara

Nyembah ngabdi iblis nepsu

Mung pecus cecetik latu

Maharani yudeng donya

Jatine jalmo utami

Warga bangsa mulaya tuhu

Tan kenging tinggal lelaku

Ngudi sampurnaning budi

Supados suk sagung janmi lahir batin

kang kuciwa jalma ngeti ing jalminya sung kerta raharjeng bumi

(penyebar semangat, no. 41, xvil 17 december 1947)

WAYANGAN

Dening : R. Intoyo

Banyu telaga akinclong-kinclong

Kataman cahyaning Hyang Baskara

Jroning banyu katon mencorong

Wewayanganing surya ing akasa.

Grumbul miwah kekavon aroyom

Muwuhi asrining wewayangan

Sliwering manuk kang golek ijon

Kumelap angrengga pesawangan.

Nanging sawuse surup srengenge

Gambar ing telaga ilang musna

Kasaput sepi-samuning wengi.

Kaya mangkono ing sanyatane

Padhang-pelenge atining manungsa

Gumantung marang karsane hyang widi.

(kejawen, no. 88, 4 nopember 1941)

Tepa palupi

Kupu kekejar neng antariksa

Mbabar keendahaning elare

Ciptane mangsa anaa madha

Nandhingi ing bab kasantosane

Kasaru tekane si branjangan

Sigra nyamber kupu kemalungkung

Anggite tan ana bisa nglawan

Cukat, trampil kaya nogone nladung

Sumbare kukila kang deksura

“sapa baya kang wani prang tandhing.”

Nora ngerti yen ngisor ana janma

Ribut riwut nggoe masang jaring

Dahat suka kaki jaru pikat

Dupi mulat jarine ngenani

Batine: “eh branjangan keparat,

Aja sira nglawan marang mami.”

Juru pikat ngungulake dhadha

Kurang weweka tiba kesandung

Samengko lagi rumangsa papan

Tangane tugel sikile putung

Sambat melas asih juru ngala

” ah, banget kumalungkung aku iki

Yektine manungsa titah ina,

Sing kuwasa mung gusti pribadi.”

(panji pustaka, no. 17, xxii, i september 1946)

Swara gaib

Dening : sr. Sumatra

Nuju sawijining wengi petenge ndhedhet kepati angin sumilir ndayani nyenyete pagan kang sepi

Pikiran nglambrang ngelangut lir surya katawang pedhut slira tanata kang tinut

Kadi sajroning sumaput

Mikir pepesthening dhiri rasa koncatan pambudi nenga sepa nungkul sepi

Lir uwuh kentir ing kali.

Urip mung^, kakean taun parnbudi ambyar ngalarnun

Kramean karasa samun

Lair ngguyu : batin nuwun

Kadya paran wusanane

Yen manggung tansah mangkene j

Jagad tanata gunane

Kaendahan kanggep sepele.

Lintang-lintang dirgantara

Kumelap abyor warata b

Baya iku nulunga luware papa cintraka.

Dhuh angin ingkang sumribit tumempuh saguning uwit sambatku sundhul nglangit

baya watakmu nyenyengit

Pagene tan sung pitutur

Ring titah kang nuju kuwur

Nnityasa kojur kajujur

Nyawane yun karya tawur

Lah tanem tuwuh sakalir

Godhongmu ngrambah kumitir mak sar atiku kuwatir

Kira malaekat yun nguntir

Nyendhal mayang raring nyawaku pinundhut marang dewaku

Iho iki ana keprungu

Swara, gaib jroning kalbu.

Tetep tajawuh ian icukuh kuwat cobaning pakewuh ing tembe bakal tumuwuh katekan sagung ginayuh

( kejawen. No. 23, 21 maret 1941)

http://nurulhilal.wordpress.com/category/geguritan-40-an/

Geguritan Tahun 1940

LURUNG
(Mokh. Nursyahid)

Wiwit biyen nganti saiki

Lung iki ngrance crita maneka warna Critane andon lelana ngumbara kelunta-lunta Lelakone seniman nibs tangi ngoyak. crita Tangise wong papa luwe sesambat luru upa Ah, gawe ati nggrentes Ian nalangsa

Wiwit biyen nganti saiki

Lurung iki panggah cengkor kaya ngene

Kaya cengkoring pe-sawahan ngelak udan kiriman Kava cengkoring ati koncatan sih katresnan

Iki kenyatan

Dudu apus-apusan

Tipak tipaking sikil kang nate ngambah lurung iki Ninggal sunggingan-sunggingan ngadhengake ati Nggoritake gars-gars ruwet ngaialiake ilmu pasti Ora saber wong bisa nyurasa tang mangeni

Kejaba pangeran kang murbeng dumadi

(Jayabaya no. 5 XXIII.6)

KASAMPURNANING DHIRI

Tiru-tiru adating pujangga
Yen arsa medhar isining nala.
Kanggo rerenggan isining taman
Tumrap ing tembung guritan

Tontonen isining jagat jembar

Kang sinengker Ian kang ginelar.

Kang ana ing salumahing bumi

Lan kang tinemu ing jalanidi

Yen ginagas kanthi kang ning
Kabeh mau mung kanggo pepeling
Tumraping janma kang duwe ati
Bisa gawe gandrung mring Hyang Widi

Yen manungsa wis dha ngawikan

Marang kwasaring Robbul Izzati

Tartamtu tan padha ge!em kari

ngudi mring kasampurnaning dhiri

(Panji Pustaka, No 20-21, XXI)

GINAWE PRIBADI

Sajak wus suave nggonku ngulati Papan dununge ketentremaning jiwa Suprandene tansah caba tanpa dadi Sayekti bisa gawe judheging nala

Wus dak-upaya ing gedhong gedhe

Wus dak-ungkapi pethining donya brans Andekpuna tansah cabar tanpa gawe Kang dak-goleki datan kapanggya

Renyahing guyumu kekasiliku Gebyaring netrane kant, andudut ati Tan wasis aweh lipuning, kalbu Malah agawelating

Apa mannggon ing panganan kang dirasa

Utawa ana penganggo Kang gumebyar

Kliwat saking anggorihi kasengsaya

pangudiku ajeg tansah sabar

Dhuh para kang wasis wicaksana

Muga tuan karsa njarwani

Punapa leres ujaring para ulama

Bungah susah ginawe ginawe pribadi

Dening Subagijo ilham Notodigjojo

(Panji Pustaka, No. I7, XXII, 1 September 1940)

ILAT

Among sawelat

Ambaning Ilat

Prandene wasis murba misesa

Gawe begja cilakaning angga

Aywa kendhat

Ngreksa ilat

Njaga wetuning wicara saru

Kang njalari tatuning, kalbu

Obahing ilat

Darbe kasiat

Lamun nuju prana bisa mikat

Yen tan pener, agawe oreging ilat

(panji Pustaka 1940. No. 17, XXII)

Gelenging Tekad

Pedhut anggameng aneng pucuking arga

Nutup soroting surya ing wanci enjing

Mbudi daya kanthi sakehing tenaga.

Sang bagaskara ywa nganti aweh pepadhang

Ning sang Hyang weruh marang kuwajiban

Sigra nempuh barisaning pedhut gunung

Pepalangmg laku ginempur lawaran

Matemah ebun kandel tapir tinundung

Tan prabeda lawan telading bangsaku Kang ngugema marang kamardikan Tan mraduli cacah pepalanging laku Kabeh dinuwa caLah kanthi kawicaksanaan.

Golonging tekad ginelong dadi siji

Mbangu,n nagara kang mandhireng pribadhi

(Dening.- Subagyo I.N)

Saking: Kakawarti Panjebar Semangat No.20, tangal 12 juli 1949

KEKASIHKU…

Dening: Subagijo

Lagu lesu atmaku pindha tarn

Ngantu antu nunggu tekamu

Alum alum tumiyung malengkung

Kucem surem tanpa sunat mangguwung

Pradene…

Dinane wus manjalma minggu,

Minggune wus dumada candra…

Aku isih ajeg kanthi nunggu sliranmu

Pangarep-arep isih tetep lena

Manehe…

Wus dak gambar ing gagasan,

Wus dak tulis ing pangenthan-enthan… Sliramu teka sarwa nggawas asmita …

kawi bawaning nusa lan bangsa

Lan…

Sajrone aku cengklungen nganti anti

Nora lali dak sisihi santi pepuji

Ndhedel manduwur marak Hyang manon. Nyuwun supaya kita bisa sapatemon

Nadyan ta…

Wektune wus tansah lunga teka

Dinane wus ganti candra…

Lan candra musna, kongsi mangsane warsa jana, Sliramu meksa durung ana

Nanging pangarep- arepku nora bakal Sirna…

jer…

Ing telenging pangangen angen.

Banget anggonku kapang kangen Kepengin wu‘judmu sanyata

Dhuh kekasihku…

Kamardikaning bumi nusantara

Panji Pustaka, 15 Nopember 1944

http://nurulhilal.wordpress.com/

Jumat, 27 November 2009

SUMANTRI NGENGER

Prabu Citrawijaya ing Magada menggalih dene Dewi Citrawati du-rung gelem omah-omah. Ing mangka wis akeh para ratu, satriya, narapraja kang nglamar, malah wektu iki padha masanggrah sajabaning negara Magada ngenteni wangsulan saka Prabu Citrawirya. Dina mundhak dina says akeh sing padha teka Ian masanggrah nganti kaya ngepung negara Magada.

Negara Maespati Sang Prabu Harjunasasrabahu uga ngersakake nglamar Dewi Citrawati ing Magada. Nanging kapanggalih yen saiki wus akeh para ratu, satriya Ian narapraja kang nglamar, mesthi bakal ana peperangan gedhe. Petungane sang Prabu rigelingi yen Magada wis kinepung para wadya kang nglamar. Durung rampung anggone ngudarasa, sowane Sumantri atur uninga yen arep ngabdi ing Maespati. Nanging kekarepan mau durung bisa tinampa lamun durung bisa mboyong Dewi Citrawati ing Megada. Yen sekirane bisa Ian saguh, panyuwune bakal tinampa ngawula ing Maespati. Sumantri atur wangsulan saguh minangkani, waton sabda pandhita ratu tan kena wolavvali bisa maujud. Wusana Sumantri budhal mring Magada.

Prabu Darmawasesa ing Widarba kepengin males ukum marang Magada kang wektu iki akeh banget para ratu, sawadyane padha masanggrah, manut petung gampang anggone ngreridhu nggepuk Magada. Kabeh sandyaning wadya kadhawuhan menyang Magada, kalebu wadya yaksa.

Sowane Sumantri menyang Magada antuk kawigaten tumrap Prabu Citrawirya, mula banjur kaparingan dhawuh yen bisa ngundurake para ratu sawadyane kang ngepung Magada sarta bisa mujudake putri dhomas, panglamare katampa kanthi becik.

Sumantri nyaguhi, mula Raden Citragada enggal kadhawuhan ngundhangake marang para ratu sawadya kang lagi masanggrah. Kanthi mangkono Magada dadi ajanging perang mungsuh Sumantri. Siji-siji bisa dikalahake nganti entek ratu panglamar manut dhawuhing Sumantri, mula para ratu telukan mau kadhawuhan nyedhiyani putri satus cacahe. Wolung ratu wis saguh Ian bakal katurake ing Maespati Wusana kabeh ratu kang kalah pamit ball mring prajane ane dhewe-dhewe. Saungkure para ratu-ratu mau, Sumantri Ian Raden Citragada rerasan babagan anggone tetandhingan mungsuh ratu kang ora imbang manut petungan, nanguing ewadene bisa dikalahake kabeh dening Sumantri, mula banjur kaajak sowan mring Prabu Citragada. Ora kanyana tekane wadya yaksa saka Negara Widarba kabeh yaksa tur sekti mandraguna. Mula sang Sumantri kabeh yaksa tundhone bisa dikalahake. Mula age-age matur marang Prabu Citrawirya.

Ing Maespati, Prabu Harjunasasrahabu ngenteni dutaning nata, ngerti Sumantri wis sowan, penggalihe legs luwih-luwih nggawa kabar nyenengake. Mula yen kabeh piranti wis sawega tumapaking panglamar kapasrahake Sumantri. Dene sadurunge iku, nuhoni dhawuhe sang prabu dina kuwi Sumantri katampa suwita ing Maespati.

Tekan tumapaking lamaran, kang dadi cucuking laku dipasrahake Sumantri, saengga pranataning bebarisan katata arnrih beda kayo pranataning wadya kang maju perang. Ing kono Sumantri bakal mapanake wewarahe wong tuwane yaiku dadi pangarsa mono kudu bisa ngenggoni Ing Ngarsa Sung Tuladha Ing Madya Mangun Karsa Tut Wuri Handayani.

Mula kabeh wadya kang ngarak temanten bisa urut becik kaya lumrahe ngarak temanten. Ing dalan ora ana rubeda, tekan Magada wis dipethukake kawula kapandhegan Raden Citragada, banjur kalarapake sang prabu Ian tinampa kanthi tats caraning panglamar, sawise cu-kup kaben upacaraning te-manten, Dewi Citrawati kabo-yong ing Maespati Purna.

http://nurulhilal.wordpress.com/2009/05/14/sumantri-ngenger/

Ngontak Kawula

Kamis, 26 November 2009

Tembang Campursari

Cak Diqin

Didi Kempot

Manthou's

Sony Jozz

Nurhana

Sunyahni

Senin, 16 November 2009

ASAL-USUL AJIBARANG

Ing jaman semana ana sawijining Negara kang jenenge Galuh Pakuan. Galuh Pakuan kuwi kalebu wilayah Kerajaan Pajajaran. Nalika semana ing Galuh Pakuan lagi ana musibah. Musibah mau awujud mangsa ketiga kang suwe banget. Kabeh mau ndadekake para warga urip sengsara. Para warga padha kurang pangan, amarga mangsa paceklik. Ing kahanan kang mrihatenake mau, bojone Adipati Munding Wilis (Adipati Galuh Pakuan) njaluk digolekake dhaging kidang kang sikile putih.
Bojone Adipati Munding Wilis kandha, “Kangmas, aku kepengin mangan daging kidang kang sikile putih.”
“Panjalukanmu kok aneh diajeng?” ature sang adipati
“Iki dudu panjalukan saka aku kang mas, nanging panjalukane si jabang bayi,” wangsulane bojone Sang Adipati

“Ya wis, nek ngana ngesuk aku tak menyang alas nggolek kidang kang sikile putih,” ature Sang Adipati.
Amarga bojone lagi meteng, mula Sang Adipati nuruti panjalukane bojone. Esuk-esuk sawise pamitan lan wis nggawa sangu kang sacukupe, Adipati Munding Wilis lan punggawane budhal menyang alas nggolek kidang kang sikile putih. Sang Adipati nunggang jaran kang jenenge Dawuk Mruyung. Sang Adipati lan rombongan wis tekan alas. Kahanan ing alas kana sepi banget. Kidang kang digoleki ora ana. Sadurunge oleh kidang kang sikile putih, Sang Adipati lan rombongan kesasar ing desa para brandal (perampok). Pimpinan brandal mau jenenge Abulawang. Banjur Abulawang mrentah anak buahe supaya nggolek pawarta babagan rombongan kang kesasar mau.
“He, kowe! Cepet nggolek pawarta babagan rombongan sing kesasar mau sapa lan apa wae kang digawa!” Prentahe Abulawang.
Anak buahe Abulawang cepet-cepet budhal lan nggolek pawarta babagan rombongan kang kesasar mau. Sawise telung dina, anak buahe Abulawang mulih ngadhep pimpinane, banjur nglapor babagan kasil anggone nggolek pawarta mau.
“Pawarta apa kang arep kolaporake marang aku?” Pitakone Abulawang
“Rombongan kang kesasar wau inggih punika rombongan Adipati Munding Wilis saking Kadipaten Galuh Pakuan. Barang-barang ingkang dipun bekta ugi kathah,” wangsulane anak buahe Abulawang.
“Ya wis, saiki siapake pasukan kanggo nyerang rombongan Adipati Munding Wilis!” Prentahe Abulawang.
Banjur Abulawang lan anak buahe nyusun rencana kanggo nyerang Adipati Munding Wilis lan rombongane. Perang antarane rombongane Sang adipati lan Abulawang akhire kedadean. Sang Adipati lan rombongan kalah, banjur dicekel dening perampok kang dipimpin Abulawang. Kabeh barang-barange Sang Adipati dirampok semana uga jarane. Banjur Sang Adipati diolehake mulih marang kadipaten. Karo nahan rasa kang sedhih, akhire Sang Adipati lan rombongan mulih mlaku, amarga jarane uga melu dirampok.
Sawise tekan ing kadipaten, Sang Adipati ngrasa seneng. Bojone wis nglairake putra kang bagus rupane. Putrane mau nduweni tandha ing lengen sisih tengen yaiku belong “toh wisnu”. Wektu lagi pada seneng-seneng, dumandakan kahanan ing kana dadi ora karu-karuan. Kabeh mau amarga rombongan Abulawang dumandakan nyerang lan mlebu marang kadipaten. Nalika semana umure putrane Sang Adipati nembe patang dina. Kadipaten dirampok lan diobong. Semana uga omahe para warga lan para pejabat kadipaten. Untung wae Sang Adipati ditulungi dening Ki Juru Taman, pembantu kadipaten.
Sawise kahanan aman, Sang Adipati kelingan karo nasibe putrane kang nembe lair mau. Putrane digoleki ing saben pojokan kadipaten, nanging ora ketemu. Ing sawijining dina ana warga kang nglapor yen putrane Sang Adipati digawa lunga (diculik) dening Abulawang. Sang Adipati lan bojone ngrasa sedhih banget. Banjur wong loro nekad lunga nggoleki putrane kang digawa Abulawang. Wong loro mau nyamar dadi wong tani jenenge Pak Sandi lan Nyai Sandi.
Ing Bukit Mruyung (papane para perampok), Abulawang lan bojone ngrasa seneng banget. Amarga Abulawang lan rombongane bisa nyulik putrane Sang Adipati sing bagus rupane. Nanging putrane diaku anak dening Abulawang lan bojone. Abulawang lan bojone gelem ngakoni amarga wong loro mau pancen durung duwe anak. Akhire putrane Sang Adipati mau dijenengi Jaka Mruyung.
Saiki Jaka Mruyung wis ngancik tambah gedhe. Dheweke diwenehi wejangan dening Abulawang yaiku ora kena lunga adoh-adoh saka Bukit Mruyung. Apa maneh nganti metu saka Bukit Mruyung.
Abulawang kanda, “Nduk, kowe ora kena lunga adoh-adoh saka Bukit Mruyung. Apa maneh metu saka wilayah Bukit Mruyung iki!”
“Nggih pak,” wangsulane Jaka Mruyung manut.
Saya suwe Jaka Mruyung ngrasa ora betah manggon ning Bukit Mruyung. Dheweke ora seneng karo wong tuwane kang nduweni watek ala kayata seneng ngrampok, nginum, lan judi. Banjur Jaka Mruyung lunga (minggat) saka Bukit Mruyung. Jaka Mruyung nglanggar janjine marang Abulawang. Jaka Mruyung lunga numpak jaran Dawuk Mruyung. Jaran Dawuk Mruyung mau jebul duweke ramane dhewe (Adipati Munding Wilis) kang biyen dirampok dening Abulawang.

Ana Anak buahe Abulawang kang nglapor yen Jaka Mruyung minggat numpak jaran Dawuk Mruyung. Abulawang mrentah anak buahe supaya nggudag Jaka Mruyung. Jaka Mruyung digudag-gudag dening anak buahe Abulawang, nanging Jaka Mruyung bisa metu saka Bukit mruyung lan ora kecekel.
Karo nggawa sangu, Jaka Mruyung lunga ngetan ngliwati alas-alas. Dheweke tekan ing sawijining papan kang jenenge Dayehluhur. Jaka Mruyung mampir ing omah cilik, duweke Ki Mranggi. Akhire Ki Mranggi ngongkon Jaka Mruyung supaya gelem saomah karo Ki Mranggi lan dianggep putu.
“Ndhuk, kowe manggon neng kene wae ngancani aku!” Prentahe Ki Mranggi
Amarga Jaka Mruyung pancen ora nduwe papan kanggo nginep, banjur dheweke sarujuk.
“Nggih, Ki?” Wangsulane Jaka Mruyung.

Ki Mranggi yaiku bekas prajurit Majapahit kang manggon ing papan iku. Jaka Mruyung diwarahi maca, nulis keprajuritan, bela dhiri, lan ilmu kesaktian. Sawise cukup anggone nimba ilmu, banjur Jaka Mruyung diijinake nerusake pangumbarane nanging saka petunjuk Ki Mranggi kang diolehake saka ngimpine. Jaka Mruyung lunga ngetan lurus ngolek alas kang jenenge Pakis Aji. Sawise alas mau ditemokake, banjur dibabad amarga papan mau besuke bakal dadi Negara kang gedhe. Jaka Mruyung akhire ninggalake papan mau saka pratandha kang wis ditrima Ki Mranggi. Jaka Mruyung uga ninggalake pesen supaya papan mau dijenengi Desa Panulisan kang artine papan Jaka Mruyung bisa maca lan nulis.
Ing sawijining dina, Jaka mruyung tekan ing papan kang amba lan akeh sukete wernane ijo-ijo. Dheweke leren lan jarane mangan suket kang ijo-ijo mau. Banjur papan mau dijenengi Gumelar kang artine papan kang amba. Pangambaraan diterusake lan Jaka Mruyung wis tekan ing sawijining papan lan dheweke ketemu karo wong lanang enom jenenge Tlangkas. Tlangkas menehi ngerti yen Alas Pakis Aji wis cedhak yaiku ing sisih kidul Kadipaten Kutanegara. Akhire Jaka Mruyung nerusake pangumbarane maneh banjur ninggalake pesen kanggo Tlangkas. Pesene yaiku yen besuke Tlangkas arep dijaluki tulung mbabad Alas Pakis aji lan Tlangkas nyangguhi.

Dicritakake yen Ki Sandi wis tekan ing Desa Panulisan lan leren ing omahe Ki Mranggi. Sawise leren ana pirang-pirang dina ing omahe Ki Mranggi, banjur Ki Sandi nyritakake yen tujuane dheweke yaiku nggoleki anake lanang kang nduweni tanda ing lengen sisih tengen yaiku belong “ toh wisnu”. Banjur Ki Mranggi nyritakake yen bocah sing lagi digoleki mau saiki wis gedhe jenenge Jaka Mruyung. Jaka Mruung durung suwe lunga ngetan golek Alas pakis Aji. Ki Sandi ngrasa seneng amarga dheweke wis oleh kabar yen Jaka Mruyung iku anake lanang kang lagi digoleki lan saikine isih urip.
Sesuke Ki Sandi lan bojone nerusake pangambaraane mlaku ngetan nututi bekas lakune Jaka Mruyung. Ki Sandi lan bojone ngliwati kali kang bening banyune lan swarane banter (kemracak). Mula mbesuke papan mau dijenengi Desa Kracak. Ing sawijining papan, Ki Sandi ketemu karo wong lanang kang nggawa buah banjur dheweke takon jenenge buah mau.
“Pak, punika buah napa?” Pitakone Ki Sandi
Banjur wong lanang mau mangsuli nganggo basa Sunda, ”Le mah Gondang amis.”
Ki Sandi takon maneh, “Le mah Gondang amis punika artosipun punapa?”
“Artosipun inggih menika buah gondang kang rasane legi,” wangsulane wong mau.

Banjur papan mau besuke dijenengi Desa Gondangamis. Pangambaraane Jaka Mruyung saiki wis tekan ing pinggir Alas Pakis Aji. Dheweke leren ing papan kang akeh manuk jalake. Papan mau banjur dijenengi Pejalakan. Dheweke mlebu ing Alas Pakis Aji. Jaka Mruyung tekan ing Kali Datar lan ing papan kana uga ana kedung. Ing kedung kana akeh manuk Serwitine. Banjur papan mau dijenengi Kedung Serwiti.
Sawise Jaka Mruyung tekan ing pinggir Alas Pakis Aji, dheweke langsung mbabad alas. Nalika dheweke lagi mbabad alas mau, Jaka weruh ing sakitare kana ana wong akeh kang lagi padha gawe tambak iwak. Jaka Mruyung nyedaki wong-wong mau lan njaluk tulung mbabad Alas Pakis Aji. Banjur wong-wong mau pada nyangguhi.
Jaka Mruyung lan wong-wong mau mulai mbabad Alas Pakis Aji. Nalika lagi mbabad Alas Pakis Aji, jaka weruh naga (ula kang gedhe). Ula mau dicekel dening Jaka Mruyung banjur dipateni banjur diobong. Nalika lagi ngobong ula, genine melu ngobong Alas Pakis Aji. Warta yen Alas Pakis Aji kobongan, wis ditrima dening Adipati Nglangak yaiku Adipati Kutanegara. Adipati Nglangak murka banget marang Jaka Mruyung. Semana uga wong-wong ing Kadipaten Kutanegara, kabeh melu nyalahake Jaka Mruyung. Banjur Sang Adipati ngutus para punggawane kanggo nangkep wong kang wis mbakar Alas Pakis Aji yaiku Jaka Mruyung supaya diukum.
“Punggawa,! Tangkep lan ukum Jaka Mruyung!” Prentahe Adipati Nglangak.
Jaka Mruyung digoleki dening punggawa Kadipaten Kutanegara. Ora mbutuhake wektu kang suwe kanggo nggolek dheweke, akhire Jaka Mruyung bisa kecekel. Jaka Mruyung banjur diukum banjur dheweke dadi tahanan ing Kadipaten Kutanegara.

Adipati Nglangak nduwe anak telu yaiku Dewi Pandansari, Dewi Pandanayu, lan Dewi Rantansari. Putri-putri mau uga dadi prajurit wadon ing Kadipaten Kutanegara. Nalika dadi tahanan Jaka Mruyung ngetokake tingkah laku kang sopan santun. Akhire Jaka Mruyung dibebasake. Ing sawijining dina, Kadipaten Kutanegara nganakake sayembara kanggo ngolek Senopati Kadipaten Kutanegara. Senopati yaiku pemimpin perang utawa prajurit.
Ing sajroning sayembara, Jaka Mruyung oleh lawan kang sakti jenenge Ki Ketol Ireng. Wong loro mau padha-padha kuwate lan saktine. nanging akhire Ki Kentol Ireng nyerah, dheweke ngaku kalah. Jaka Mruyung menang lan dheweke didadekake Senopati Kadipaten Kutanegara. Banjur dheweke uga dinikahake karo anake adipati Nglangak kang nomer loro yaiku Dewi Pandanayu
Adipati Nglangak tambah seneng sawise ngerti yen Jaka Mruyung kuwi jebul putrane Adipati Munding Wilis saka Galuh Pakuan. Rahasia kabeh mau kabongkar amarga Tlangkas nyritakake babagan kabeh mau marang Adipati Nglangak. Akhire Kadipaten Kutanegara diserahake marang Jaka Mruyung.
Sawise Jaka mruyung dadi adipati, dheweke mulih menyang Kadipaten Galuh Pakuan. Wong-wong kadipaten wis ora padha kenal lan ora ngerti yen tamu kang nembe teka mau jebule Jaka Mruyung, putrane Adipati Munding Wilis. Ing kahanan kang kaya mangkono, Ki Juru Taman nglapor yen Rama lan Ibune Jaka Mruyung lunga nggoleki putrane kang digawa lunga perampok Abulawang.

Jaka Mruyung banjur mrentah punggawane supaya nyebarake pengumunan kang isine sapa kang bisa nemokake Adipati Munding Wilis lan bojone bakal diwenehi hadiah. Sawijining dina, Adipati Munding Wilis lan bojone maca pengumuman mau. Sang Adipati lan bojone ngrasa seneng banget. Akhire wong loro mau sarujuk arep teka dhewe marang Kadipaten Kutanegara nemoni putrane yaiku Jaka Mruyung.
Sawise tekan ing Kadipaten Kutanegara, Adipati Munding Wilis lan bojone nyritakake yen dheweke kuwi wong tuane Jaka Mruyung. Adipati Munding Wilis uga nyritakake sebabe Jaka Mruyung bisa pisah saka wong tuwane. Sawise ngerti critane kabeh, banjur Jaka Mruyung arep nuntut bales marang Abulawang. Nalika semana Jaka Mruyung isih jengkel.
Jaka Mruyung lan punggawane budhal menyang Bukit Mruyung. Sadurunge tekan ing Bukit Mruyung, dheweke malah diserang dening Abulawang lan rombongane. Banjur Jaka Mruyung lan punggawane genti nyerang. Akhire Abulawang lan rombongane bisa dikalahake. Abulawang ngaku salah lan njaluk pangapura marang Jaka Mruyung. Jaka Mruyung ora ngukum Abulawang amarga dheweke esih eling karo jasa-jasane Abulawang kang wis ngopeni dheweke nganti gedhe. Abulawang lan bojone dipindah menyang Kutanegara. Jaka Mruyung akhire bisa urip tentrem lan seneng amarga urip bareng karo wong kang ditresnani. Sawise kuwi ibukota Kadipaten Kutanegara dipindah marang Alas Pakis Aji kang wis dibabad mau. Alas Pakis Aji mau dijenengi AJIBARANG. Mula Jaka Mruyung kuwi Adipati Ajibarang kang kaping pisan.

Sawise Kadipaten Kutanegara ngadeg, Kadipaten Kutanegara dibagi dadi rong desa yaiku Desa Kutawera lan Desa Candinegara. Bukti yen cerita iki pancen ana yaiku anane kuburan kang jenenge Pandansari, yaiku kuburane Dewi pandansari. Uga ana kuburan Pandanayu yaiku kuburane Dewi Pandaayu bojone adipati Jaka mruyung. Kuburan mau ana ing sisih lor Ajibarang. Yen Dewi Rantansari ana ing Gunung Putri, sisih kidul Ajibarang lan Gunung mau dijenengi Gunung Putri.

Asale Kutha Kebumen

Ing taun 1965-an keraton Mataram nduwe gawe amarga, Sinuhun Prabu Mangkurat Agung (Amangkurat I) munggah dhampar praja Mataram ngganti ingkang rama Sultan Agung.
Prabu Amangkurat I nduwe tindak-tanduk kang ora disenengi kawula keraton lan rakyate. Beda banget karo ramane, Sultan Agung kang duwe tindak-tanduk apik. Prabu Amangkurat ora disenengi amarga dheweke kekancanan karo kompeni penjajah. Palah ora mung kekancan nanging uga nganakake prajanjen sing gawe rakyat susah. Kajaba iku uga tindak-tanduke akeh kang cengkeh klawan lkaro kekarepane para sentana, nara paraja dalah kawula Mataram.

Pamane, Pangeran Bumidirja, ora senang klawan apa bae sing dadi tindak-tanduke rajane. Amarga ora tahan karo tindak-tanduke Amangkurat lan dheweke nganti ora keras dhahar, mula dheweke banjur milih lolos saka praja. Pangeran Bumidirjo banjur lunga ora pamitan karo rajane. Bumidirjo lunga saka kraton lan luwih milih mlaku ngulon saka kraton marga dhaerah iku dianggap aman lan akeh papan kang taksih kosong.
Pirang-pirang ndina Pangeran Bumidirja olehe mlaku ngulon lan during ngerti tujuane. Sang Pangeran mlaku terus kanthi tekan kali Luk Ula, lan dheweke banjur ngaso ana ing sangisoring mandiri. Ing papan kono Bumidirjo muja semedi nyuwun pitedah marang kang Maha Agung. Ing pepujene dheweke entuk wangsit : “sang Pangeran supaya mbuka papan kono kanggo dumunung.” Sakwise entuk wangsit Pangeran banjur mbuka alas kosong ing kono kanggo papan dumunung.
Ing papan kang anyar iku, Bumidirja nyamur kawula lumrah lan nilar asma saka praja, lan ganti asma dadi Ki Bumi. Marga papane subur lan tentrem, ndadekake akeh wong kang padha melu manggon ana ing kono. Papan kang maune sepi banjur dadi rame. Marga kang mbuka papan kono Ki Bumi, mula wong-wong banjur nyebut papan anyar kuwi kanthi jeneng Ki Bumian. Saka tembung Ki Bumian, papan kuwi dadi ganti jeneng maneh amarga kedaling lathi dadi Kebumen.
Lungane Pangeran Bumidirja, ndadekake penggalih marang raja Amangkurat I. sang prabu banjur ngutus prajurit sandi kanggo nggileki lan ngutus pamane kondur menyang kraton. Utusane Amangkurat banjur nemokake papan dumununge Pangeran Bumidirjo, yaiku ana ing Kebumen. Nanging para parajurit ora ngerti yen Pangeran Bumidirjo wis ganti asma dadi Ki Bumi. Para prajurit banjur diterake marang omahe Ki Bumi. Ing omahe Ki Bumi, para prajurit banjur ngomong apa kang dadi tujuane, yaiku ngaturi kondur Pangeran Bumidirja. Nanging Pangeran Bumidirja ora kersa kondur. Amarga sang pangeran ora kersa kondur, para prajurit uga ora wani bali menyang kraton amarga wedi karo Amangkurat . Bumidirja wis mrentah prajurite nanging tetep padha ora gelem bali, lan sidane para prajurit milih dadi abdine Bumidirja. Para prajurit lan Pangeran Bumidirjo banjur bareng-bareng pindhah menyang desa Lerep.
Amarga wis sepuh lan asring gerah Ki Bumi terus seda ana ing papan anyar kono yaiku Ludhong kecamatan Kutowinangun, Ki Bumi banjur disarekake ana ing papan kono. Buyute Ki Bumi aran Jaka Sangkrip kang banjur kondhang nurunake trah Arungbinang. Trah iku kang sepisanan ngembat pranatan ing kabupaten Kebumen.

ASAL USULE DESA TUK SANGA

Rikala jaman semana ana salah sijining kaluwarga kang urip ayem lan tentrem. Kaluwarga kasebut manggon ing salah sijining desa ning kabupaten Magelang kang jenenge desa Ngadirejo. Kaluwarga kasebut cacahe mung ana wong telu yaiku Dewi Sekar Arum, anake sing jenenge Jaka Silawe lan rewange sing jenenge Suwiryo. Rewange kuwi wis dinggep kaluwarga dhewe karo wong tuwane Jaka Silawe mergane wis melu kawit biyen. Kaluwargane Jaka Silawe iku klebu kaluwarga kang apik mergane bisa srawung karo brayat desane. Bapake jenenge Ki Supeno. Biyene dadi lurah ning desa Ngadirejo nalika dheweke isih urip. Kadhang Jaka Silawe lan ibune ngrasa sepi banget mergane wis suwi ditinggal mati Ki Supeno.

Saiki Jaka Silawe wis dadi priya dewasa kang duweni pasuryan bagus, pinter, bekti marang wong tuwa lan ora tau mbantah yen dikandhani. Dewi Sekar Arum banget nresnani anake kawit dheweke lair. Dheweke mesthi kelingan janjine marang bojone yen dheweke arep nresnani anake sakabehe.
Ing sawijining dina, Jaka Silawe duwe pepenginan arep ngumbara ning desa liya supaya dheweke tambah ilmu lan pengalamane. Dheweke banjur ngutarakake niyate marang ibune kanggo njaluk ijin arep ngumbara ning desa liya. Sanyatane Jaka Silawe ora tega nanging meh piye meneh amarga kuwi wis niyat saka ati. Dheweke sakdurunge uga oleh ngimpi yen dheweke mengkone saka ngumbara iku arep oleh kabegjan. Nanging dheweke durung ngerti apa sejatine wujud kabegjan kuwi. Sakliyane kuwi dheweke niyat ngumbara uga pengin golek wong wadon kang mengkone yen sreg arep didadekake bojone supaya bisa ngopeni ibune.
Dewi Sekar Arum wiwitane ora tega lan nangis. Dheweke kang mangerteni anake banjur ngrestoni anake. Kanthi rasa sedih, Dewi Sekar Arum ngeterake lungane lan dheweke nyangoni keris kang sekti sarta donga kanggo Jaka Silawe.
Sakwise pamit, Jaka Silawe lunga saka ngomah tumuju arah salah sijining desa ing Borobudur. Ing dalan kono dheweke ketemu karo sesepuh desa kuwi kang sekti, Ki Jago jenenge. Sesepuh iki ngomong yen dheweke ameh bisa ketemu karo wong wadon sing digoleki, nanging dheweke kudu bisa nglakoni syarat antarane : Jaka Silawe kudu bisa urip dadi rakyat biyasa kang apa anane, dheweke kudu ganti jeneng lan dheweke kudu bisa nyaguhi panyuwunan saka wong wadon kasebut. Dheweke banjur ngganti jenenge dadi Jaka Pasemah.
Jaka Pasemah ngumbara tumuju desa kang dikarepake ana ning ngimpine. Tekan kono dheweke ndeleng kahanan kang beda. Desa kuwi aneh ora kaya biyasane. Desa kasebut durung diwenehi jeneng lan desa kuwi uga lagi kena memala yaiku kedadeyan ketiga dawa banget. Sasuwene wis rong taun ora ana udan. Sakliyane kuwi kali kang cacahe ana sanga ning kono uga meh garing. Lurah lan brayat desane pada bingung mergane yen mengko desane dadi garing kabeh tur ora ana banyu, kepriye dadine nasibe sakabehe. Mergane kuwi desa kasebut durung diwenehi jeneng.
Kebeneran Pak Reksa sing dadi lurah ning desa kuwi duwe anak wadon mung siji kang ayu nengsemake yaiku Dewi Sekar Wulan. Dheweke uga banget ditresnani karo Pak Reksa.
Sawijining dina, ing desane Pak Reksa dianakake sayembara. Sayembara iku dianakake uga kanggo kapentingan putrine lan desane. Pangarep-arepe desane bisa pulih meneh kaya biyasane. Kabeh brayat desa nganti para pegawe kelurahan melu sayembara kuwi, nanging durung ana sing bisa nyaguhi syarat panyuwune Dewi Sekar Wulan. Kasempatan kuwi ora disia-siakake Jaka Pasemah kanggo narik kawigatene Dewi Sekar Wulan.
Sore kuwi Jaka Pasemah teka ning ngomahe Pak Reksa mergane dheweke pengin melu sayembara. Ning kono uga ana Lurah saka desa Nglerep. Kalorone banjur diwenehi ngerti syarat-syarat kang diajukake Dewi Sekar Wulan. Sepisan dheweke pengin calon bojone mengkone bisa mulihake desane kuwi, kapindo Dewi Sekar Wulan uga pengin yen bojone mengko bisa nggawe tuk kang cacahe ana sanga. Jaka Pasemah lan Lurah Broto nyaguhi syarat kang diajukake kuwi. Pak Reksa banjur ngenehi wektu pitung dina kanggo nyaguhi panyuwune putrine.
Saka sayembara kuwi Dewi Sekar Wulan kang weruh Jaka Pasemah ing omahe banjur ana rasa. Ora let suwe Jaka Pasemah bisa ngrajut benang katresnan marang Dewi Sekar Wulan. Saben wengi dheweke ngajak lan ngampiri Dewi Sekar Wulan metu saka ngomahe kanggo ndeleng wulan lan lintang ing angkasa.
Sawijining wengi Jaka Pasemah lagi kurang apik nasibe. Dheweke konangan para pegawale Dewi Sekar Wulan. Jaka Pasemah dikira pandung kang arep nggawa Dewi Sekar Wulan. Para pengawal lapor marang pimpinane, Pak Sambiroso. Desa iku dadi geger. Pak Sambiroso mrentahake supaya nyekel pandung kuwi. Jaka Pasemah mbela yen dheweke dudu maling banjur ngomong yen dheweke mau mung pengin ngeterake putri mlaku-mlaku sedhela. Nanging omongane tetep ora dipercaya malah marakake Pak Sambiroso saya nesu lan tetep mrentahake supaya nyekel Jaka Pasemah urip utawa mati. Jaka Pasemah banjur dislametake Kyai Jago nganggo ilmu pancasaktine. Jaka Pasemah bisa lunga saka sekapane prajurit banjur mbalik ning omahe ing tengah alas.
Jaka Pasemah iku ora ngerti yen ibune kangen lan terus mikirake kahanane. Mergane dheweke durung ngenehi kabar sithik-sithika babagan dheweke kang lagi ngumbara kuwi. Dewi Sekar Arum pengin nggoleki anake. Nanging gegayutan kuwi ora bisa dilakoni dheweke mergane para brayat desane lagi pada mbutuhake pitulungane. Dewi Sekar Arum banjur ngutus Suwiryo supaya nggoleki Jaka Silawe nganti ketemu. Dheweke diwenehi keris sekti karo Dewi Sekar Arum kanggo jaga-jaga lan kanggo nglawan musuhe.
Jaka Silawe kang bisa slamet saka pengawal-pengawale Dewi Sekar Wulan banjur mutusake kanggo nggoleki Ki Jago. Dheweke kepengin diwenihi pitedah marang Ki Jago mergane dheweke ora percaya marang awake dhewe. Wektu pitung dina kuwi apa cukup kanggo dheweke nyaguhi panjaluke Dewi Sekar Wulan. Dheweke banjur nggeblas lunga ning desa Borobudur kanggo nemoni Ki Jago.
Lurah Broto kang kawit sepisan ora seneng karo Jaka Silawe banjur ngutus Sambiloso kanggo ngawasi, golek warta lan nyerang Jaka Silawe. Jaka Silawe dianggep saingan lan mungsuhe kang kudu dipateni. Mangkane kawit dheweke metu saka ngomahe duwe pangrasa kang ora penak. Jebule dheweke bakalan diadang lan diserang karo Sambiloso ing tengah dalan. Jaka Silawe sing maune ora ngerti yen arep diserang kuwi kaget banjur dheweke ngetokake ilmu sekti mandraguna supaya bisa nglawan Sambiloso. Jaka Pasemah kang tandhing nglawan Sambiloso kuwi kanthi sakuwat tenaga nglawan mungsuhe nganthi anggone tandhing pindah-pindah panggonan saka desa siji ning desa liyane.
Sambiloso kuwi gelem nrima panjaluke Lurah Broto kang kudu tandhing karo Jaka Pasemah kuwi dadi salah sijining wujud pangabdene marang lurah Broto. Dheweke uga diwenehi keris sekti kang jerone wis diwenehi racun kanggo mateni Jaka Silawe.
Jaka Pasemah lan Sambiloso terus-terusan tandhing adu kasekten. Sambiloso kasil nancepake keris sekti ning dhadhane Jaka Pasemah. Sanalika getih ning awake Jaka Pasemah metu deres. Nanging dheweke tetep bisa mbales nancepake kerise ning wetenge Sambiloso. Pungkasane Sambiloso mati sanalika.
Jaka Pasemah kang kahanan awake kaya ngono kuwi tetep bisa nglanjutake tujuane nemoni Ki Jago. Ora let suwe dheweke tekan ngomahe Ki Jago. Ing kono dheweke diobati banjur ngutarakake niyate kuwi. Dheweke banjur diwenehi pepeling, yen dheweke pengin bisa mujudake gegayuhane kuwi dheweke kudu pasa telung dina lan dheweke kudu ndonga marang Sing Kuwasa supaya dheweke digampangake nglakoni kauripan iki. Kanthi kasektene Ki Jago, Jaka Pasemah bisa pulih kaya biyasane maneh. Dheweke pamitan banjur bali ning ngomahe.
Satekane ing ngomahe Jaka Pasemah kaget mergane ana priya kang lagi liren neng ngarepan omahe. Dheweke ngira yen priya kuwi utusan Lurah Broto meneh. Dheweke langsung siyaga arep nglawan priya kuwi. Suwiryo sing weruh banjur siyaga uga. Kalorone tandhing. Pungkasane Suwiryo kalah lan nyuwun welas asihe Jaka Pasemah supaya dheweke ora dipateni. Jaka Pasemah banjur ngampuni. Suwiryo banjur ngutarakake maksude dheweke bisa nganti tekan kono. Dheweke kuwi mung nitip liren lan dheweke ngomong yen dheweke mung diutus Dewi Sekar Arum kanggo nggoleki anake sing jenenge Jaka Silawe. Jaka Pasemah kang sadar banjur ngomong yen dheweke kuwi sejatine Jaka Silawe nanging merga ngumbara kuwi dheweke ganti jeneng dadi Jaka Pasemah. Suwiryo banjur ngrangkul Jaka Silawe lan dheweke uga ngucapake syukur mergane dheweke wis bisa nemokake Jaka Silawe. Jaka Pasemah banjur nitip salam kanggo ibune lan nitip didongakake supaya bisa tetep nglakoni pangumbarane kanthi lancar. Suwiryo pamit banjur dheweke bali neng desa Ngadirejo meneh mergane dheweke kudu ngancani ibune Jaka Silawe.
Jaka Pasemah kang wis nglakoni kabeh pepelinge Ki Jago ing dina kepitu banjur bali ning desane Dewi Sekar Wulan. Dheweke kanthi pracaya marang awake dhewe teka ning ngomahe Dewi Sekar Wulan. Nanging dina-dina kang ditunggu kuwi kanyatan pupus ing tengah dalan mergane dheweke wis kedhisikan Lurah Broto. Perang tandhing antarane kalorone dibatalake amarga Lurah Broto wis ngomong dhisik marang Pak Reksa yen dheweke kuwi tresna temenan lan duwe pepinginan arep nggarwa Dewi Sekar Wulan. Yen ditolak dheweke bakal ngorak-arik desane. Dewi Sekar Wulan diwenehi wektu sedina kanggo njawab panyuwune Lurah Broto. Kabeh kaluwargane dadi bingung. Bapake mung bisa nyerahake kabeh nasib brayat desane ning tangane Dewi Sekar Wulan.
Jaka Pasemah kang ngerti kahanan penggalihe Dewi Sekar Wulan banjur ngenehi saran supaya dheweke gelem dadi garwane Lurah Broto mau. Ananging ngajukake syarat supaya ora sida perang lan mateni Jaka Pasemah.
Pak Reksa banjur masrahake nasib anake lan desane marang Jaka Pasemah. Dheweke diwenehi tugas nylametake Dewi Sekar Wulan supaya ora sida ngantenan karo Lurah Broto. Dheweke kudu ngrerusak upacara pengantenan kuwi.
Dina kang ditentokake akhire teka. Para pengawale Lurah Broto teka ning ngomahe Pak Reksa. Dheweke nagih jawabane Dewi Sekar Wulan. Dewi Sekar Wulan banjur nyaguhi panjaluke Lurah Broto. Ing dina iku uga dianakake upacara penganten. Ing kono Lurah Broto lan para pengawale dijamu lan diwenehi ombenan sing wis dicampuri racun. Ombenan kuwi bisa mateni sapa wae ewandene wong kuwi nduweni kasekten sing paling sekti. Kasektene Lurah Broto kuwi dadi kurang mergane dheweke lan para pengawale wis ngombe ombenan kuwi.
Nalika Upacara penganten, Jaka Pasemah ngrusak acara kuwi kang nggawe Lurah Broto dadi duka banget. Lurah Broto banjur ngejak tandhing Jaka Pasemah. Lurah Broto kang kasektene dadi kurang kuwi gampang dikalahake. Para pengawale uga ngono. Kabeh pada bisa dikalahake lan dipateni.
Jaka Pasemah kang wis nulungi Dewi Sekar Wulan banjur nyaguhi syarat-syarat panjaluke kang diajukake ing dina-dina kepengker. Dheweke banjur lunga metu menyang kali-kali kang cacahe sanga tur garing kuwi. Dheweke banjur ndonga marang Sing Kuwasa supaya diwenehi dalan sing gampang kanggo nggawe tuk sing cacahe sanga kuwi. Pak Reksa lan Dewi Sekar Wulan sarta brayat desane ngetutake ning mburine. Saben kali diparani Jaka Pasemah tur didongani. Dumadakan awan ning langit dadi mendhung lan kadadeyan udan deres. Kali sing cacahe sanga kuwi banjur pada metu banyune. Kabeh brayat desa kaget lan pada nyebut, “Tuk sanga...Tuk sanga!” Para brayat desa sajak ora percaya mergane entes wae kadadean babagan kang aneh ora kaya biyasane. Para brayat desa, Pak Reksa lan Dewi Sekar Wulan banget matur nuwun marang dheweke.
Pak Reksa banjur ngundhang Jaka Pasemah ing omahe. Ing kono dheweke dijamu lan mangan bareng karo Dewi Sekar Wulan. Jaka Pasemah banjur nyritakake sejatine dheweke. Dheweke ngaku yen putrane Pak Lurah Supeno. Jebule Pak Lurah Supeno kancane Pak Reksa nalika nom-nomane mbiyen.
Pak Reksa banjur ngutus pengawale supaya ngganti klambine Jaka Pasemah. Jaka Pasemah kang maune dadi rakyat biasa kuwi saiki bali ning desane Pak Reksa kanthi klambi kang apik. Ibune Jaka Pasemah banjur dijemput lan diundang ning omahe.
Pak Reksa banjur ngantenake putrine kang ayu nengsemake marang Jaka Silawe kang wis direstoni Dewi Sekar Arum. Sakwise kuwi Jaka Silawe diangkat dadi Lurah ing desane Pak Reksa kanggo ngganteni dheweke. Desa kuwi banjur dijenengi Tuk Sanga kang nduweni Tuk sing cacahe ana sanga mau kang ana ing Kabupaten Magelang. Para brayat desane kauripane dadi ayem lan tentrem.